/r/shqip
Për çdo gjë shqip.
hiperlidhje interesante shqip
/r/shqip
9. Dëftimi drejt Parajsës (ose, Argumentum ad Coelum, Deus Vult, Gott mit Uns, Manifestimi i Fatit, etj.): Një rrejshmëri e lashtë dhe tepër e rrezikshme (një argument i pavërtetë nga ethosi) që pretendon se njeh mendjen e Zotit (Historisë, apo ndonjë fuqie tjetër të epërme), i cila, me sa duket, ka urdhëruar apo caktuar, mbështet apo miraton pozicionin, pikëpamjet, ose veprimet e dikujt; rrjedhimisht, asnjë justifikim tjetër nuk është i nevojshëm dhe asnjë kundërshtim serioz nuk është i mundur. (P.sh., “Zoti më urdhëroi të vrisja fëmijët e mi,” ose “Duhet të marrim vendin tuaj, sepse Zoti [apo tekstet e shenjta, manifestimi i fatit, apo parajsa] na e ka dhënë neve atë.”) Individët që përdorin këtë rrejshmëri rrezikojnë të përfundojnë në psikiatri, por grupet dhe kombet që e përdorin shpesh herë merren seriozisht. Praktikohet nga ata që nuk arrijnë të dallojnë vullnetin e Zotit nga vullneti i tyre. Kjo rrejshmëri mizore (dhe blasfemuese) ka qenë shkak për gjakderdhje të pafundme përgjatë historisë. Shih gjithashtu superioriteti moral dhe mendimi magjik. Aplikohet edhe ndaj dëftimeve të gënjeshtërta negative ndaj parajsës, p.sh.: “Ti thua se kolapsi ekologjik prej ndryshimeve klimatike është një rrezik i vërtetë që pritet këtë shekull, por unë e di se Zoti nuk do e linte kurrë diçka të tillë të ndodhte!” E kundërta e Dëftimit drejt Parajsës është rrejshmëria e Ngushëlluesve të Jobit.
8. Thirrje për Mbyllje: Një gabim bashkëkohor që sugjeron se një argument, qëndrim, veprim ose përfundim, pavarësisht sa i debatueshëm është, duhet të pranohet si përfundimtar, përndryshe çështja do të mbetet e pazgjidhur, gjë që shihet si e paimagjinueshme, pasi ata, që preken, do të mohohen nga “përmbyllja.” Ky gabim përdor në mënyrë të pasaktë një term të specializuar (përmbyllje) nga Psikologjia Gestalt, duke injoruar faktin se disa çështje do të mbeten të hapura dhe të pazgjidhura, ndoshta përgjithmonë. P.sh., “Shoqëria do të mbrohej, ndëshkimi i duhur do të vendosej, krimi do të dekurajohej dhe drejtësia do të realizohej nëse do të të dënonim me burgim të përjetshëm pa lirim me kusht, por duhet të të ekzekutojmë për të ofruar një lloj mbylljeje.” Shih gjithashtu: Argument nga Injoranca dhe Argument nga Pasojat. E kundërta e këtij gabimi është Paraliza e Analizës.
6. Supë Alfabeti: Një deformim modern i një rrejshmërie nga etosi, ku një person mbipërdor në mënyrë të padenjë akronime, shkurtime, numra apo zhargon, sidomos për t’i treguar audiencës se ai/ajo “flet gjuhën e tyre” dhe është “një prej tyre.” Kjo taktikë shpesh përdoret për të heshtur, konfuzuar, apo lënë përshtypje te ata që nuk e kuptojnë gjuhën. Për shembull: “S’është çudi që një RQ që është RrK të jetë edhe VK edhe MQ” ose “Duhet të shkosh te DPSHTRR për të marrë 2 CMR për AlTelin.”, “Po të mos kesh NIPT, s’ke si e bën KRD në OSHEE për të paguar UJËKS-in, se duhet të kalosh nga APK për verifikim, përndryshe s’të lë AKSHI të vazhdosh me procedurat online në E-Albania.” Shih gjithashtu, “Name Calling.” Kjo rrejshmëri është bërë e zakonshme kohët e fundit në reklamat farmaceutike në media në Shtetet e Bashkuara, ku “Supa e Alfabetit” përdoret për të krijuar një identifikim të rremë me dhe për të shfrytëzuar grupet e pacientëve që vuajnë nga sëmundje ose kushte specifike. Për shembull: “Nëse ke DPB me ZR të lidhur, mund ta mbash BR2 nën kontroll me Luglugmena®. Konsultohu me mjekun tënd sot për tabletat Luglugmena® Helium Tetrakarbide për të kontrolluar simptomat e ZR dhe për të mbajtur BR2 nën pragun kritik 7.62. Efektet anësore të Luglugmena® mund të përfshijnë Sindromën K4, që mund të çojë në bicefalizëm likantropik, BMJ dhe herë pas here, vdekje. Mos merr Luglugmena® nëse je alergjik ndaj kafshimit të qenit ose ke tipin D të Garbozës së Flinderit…”
5. Rrejshmëria Afektive (ose Rrejshmëria Romantike; Ndjenja mbi Reflektimin; “Ndiq Zemrën Tënde”): Një rrejshmëri moderne nga Pathosi, jashtëzakonisht e përhapur, ku emocionet, impulset apo “ndjenjat” konsiderohen të brendshme, të pashmangshme dhe gjithmonë të vetëvërtetuara, duke u vendosur mbi çdo qëllim njerëzor apo veprim të vullnetshëm (qoftë tëndin apo të të tjerëve). Kësisoj, këto ndjenja paraqiten si të paprekshme nga çdo kritikë apo përballje. (Në fakt, studiuesit (2017) kanë arritur në përfundime shkencore që tregojnë se emocionet janë në thelb kognitive dhe jo thjesht të brendshme.) Në këtë rrejshmëri, arsyetimi është: “Unë e ndjej, kështu që duhet të jetë e vërtetë. Ndjenjat e mia janë të drejta, kështu që nuk ke të drejtë të kritikosh ato që bëj apo them, ose mënyrën si i them apo i bëj.” Kjo është gjithashtu një rrejshmëri e gjendjes, ku ngatërrohet një përgjigje apo refuzim respektues me invalidimin personal, mosrespektin, paragjykimin, fanatizmin, seksizmin, homofobinë apo armiqësinë. Një formë jashtëzakonisht seksiste e Rrejshmërisë Afektive është rrejshmëria e njohur dhe e vrazhdë që thotë: “Phallus-i nuk ka ndërgjegje” (ose, “Burri bën atë që bën”; “Të mendosh me kokën tjetër”). Kjo nënkupton se seksualiteti (mashkullor) është i pashmangshëm dhe përtej kontrollit të vullnetshëm, kështu që veprimet e lidhura me të nuk janë të hapura ndaj kritikës, një justifikim që është zgjeruar përtej gjinisë mashkullore në një konkretizim të caktuar të “Dëshirës” në teorinë bashkëkohore akademike. Shih gjithashtu “Loja me Emocionet.” E kundërta e kësaj rrejshmërie është Rrejshmëria e Emocionit të Zgjedhur, ku dikush pretendon gabimisht se ka kontroll të plotë apo të besueshëm mbi reagimet e tij autonome dhe afektive. E lidhur ngushtë, në mos identike me këtë, është rrejshmëria e lashtë e Ëngjëllit, që pretendon se dikush është i aftë të arsyetojë “objektivisht” dhe të gjykojë pa emocione, duke e vendosur veten mbi të gjitha ndjenjat individuale, tundimet apo paragjykimet. Shih gjithashtu “Mortifikimi.”
3. Veprimet kanë pasoja: Një rrejshmëri bashkëkohore e përdorur nga një person i pushtetshëm, që gabimisht shpall një ndëshkim apo penalitet të imponuar si “pasojë” e veprimit të gabuar të dikujt tjetër. Për shembull, “Pasojat e sjelljes suaj të gabuar mund të përfshijnë pezullimin apo përjashtimin.” Kjo është një formë arsyetimi e deformuar nga etosi, që i atribuon vetes apo dikujt tjetër me pushtet një lloj etosi me pashmangshmëri kozmike, si të ishte vullneti i Zotit, Fati, Karma, etj. Sëmundja apo helmimi janë “pasoja” të mundshme të konsumimit të ushqimit të prishur, ndërsa “qortimi” është ndëshkim, jo “pasojë,” për sjelljen e gabuar të një fëmije. Të ngrish nga i ftohti është një “pasojë” natyrale e të qendruarit lakuriq në temperatura nën-zero, por burgosja është ndëshkim për grabitjen e një banke, jo “pasojë” natyrale apo e pashmangshme e saj. Nuk duhet ngatërruar me Argumentin nga Pasojat, i cili është ndryshe. Shih edhe Fajsimin e Viktimës. Një rrejshmëri e kundërt është Tagëri Moral.
pershendetje!
I am trying to learn some Shqip, but would like to confirm the manner in which people speak and communicate.
I have heard that Albanians/ other Balkan area countries will not say “thank you” to everyone all the time like you might in England. Because it is used when you really mean it and appreciate the help someone gave, not just for doing their job which is expected.
Now I am learning with the sentence: “I want a coffee” “Dua nje kafe.”
Would this be rude or too blunt of a way to ask, or is this the natural and normal way to ask for a drink at a restaurant or cafe.
In English if you said “I want a coffee” you would at least also say “please”, or even better you would says “I would please like a coffee” instead of “I want”.
Basically: is Shqip a direct language where you state what you want and it is not rude to speak bluntly about things, where people say what they think? Or is there more nuance and “politeness” that has to be used. Maybe this example of “Dua nje kafe” is just for new beginners.
Thanks for any replies.
2. Ableizmi (ose Rrejshmëria e Mashtruesit; Rrejshmëria e Dakaitit; Qethja e Deleve; Llokmaxhiu; “Kapitalizmi Grabitqar”; “Pasuria është sëmundje, dhe unë jam kura”): Një lloj arsyetimi i deformuar nga etosi, që pretendon se, meqë dikush është mendërisht më i ngadaltë, fizikisht apo emocionalisht më i pamundur, më pak ambicioz, më pak agresiv, më i vjetër apo më pak i shëndetshëm (ose thjesht më besues ose më pak me fat) se të tjerët, ai/ajo “natyrisht” meriton më pak në jetë dhe mund të viktimizohet lirisht nga ata, që janë më të shpejtë, më të rinj, më të fortë, më të shëndetshëm, më lakmitarë, më të pushtetshëm, më pak moralë apo me më tepër dhunti (ose që thjesht ndiejnë më shpejt nevojën për para, zakonisht përmes ndonjë varësie). Kjo rrejshmëri është një version më i butë i argumentum ad baculum. Kur kundërshtohen, ata që e praktikojnë këtë rrejshmëri shpesh ngrenë shpatullat dhe mërmërisin: “Jeta luftë o, duhet me e fitu, [sic]” “Duhet me bo si me bo që të ecësh përpara,” “S’më kërcet shumë dërrasa,” “Është treg i lirë,” “Ashtu e ka jeta!” ose diçka tjetër të ngjashme.
1. Argumenti A Priori (ose Racionalizimi, Dogmatizmi, Vërtetimi Tekstual): Një lloj arsyetimi i deformuar nga logjika, që fillon nga një e dhënë, bindje paraprake, dogmë, doktrinë, shkrim i shenjtë, “fakt” ose përfundim, për të cilin më pas kërkohet një argument i arsyeshëm ose në dukje i arsyeshëm, me qëllim racionalizimin, mbrojtjen apo përligjjen e tij. Ideologë të caktuar dhe fundamentalistët fetarë shpesh janë krenarë që përdorin këtë lloj rrejshmërie si metodë kryesore të “arsyetimit” të tyre, dhe disa madje janë mjaftueshëm të sinqertë për ta pranuar hapur këtë. P.sh., meqë e dimë se diçka si “evolucioni” nuk ekziston, detyra e besimtarëve është të gjejnë mënyra për të shpjeguar evidencën në rritje, siç është ADN-ja, që mund të sugjerojë të kundërtën. Shih edhe Argumentin nga Injoranca. E kundërta e kësaj rrejshmërie është tabuja.
Përshëndetje, kam vështirësi të gjej prejardhjen time nga Shqipëria. stërgjyshi im erdhi në fillim të viteve 1900 dhe në një kartë gjeta se është nga "Kopitza" dhe mbiemri i tij është Talabach. Nuk mund të gjej asgjë në emrin e vajzërisë së nënës së tij. A e di ndokush emrin Talabach dhe ose vendin Kopitza. Unë nuk mendoj se ai dinte si ta shqiptonte siç duhet në anglisht. Më falni nëse shkrimi im shqip është i dobët, unë ende po mësoj.
Se fundmi(2-3 muaj) kam pasur shume probleme me ankthin dhe doja t’ju pyesja nese keni pasur dhe ju si e keni kaluar kete gjendje? Me duket sikur nuk do mbaroje kurre…
#patricianugee #albanians #albanianinuk #histori #cudirashqiptare #historishqiptare #skanderbeg #skenderbeu
Përshëndetje, si quhet ky insekt ne shqip? Në anglisht quhet "stink bug" sepse mban një erë të keqe.
3.4 Lloji i tretë i pyetjes: Pyetja kritike
3.4.1 Koncepti i gabimit në filozofi
Motivi i Kritikës së Arsyes së kulluar. Mendimi shtyhet nga një iluzion i pashmangshëm themelor. Nuk është një iluzion, që shpalos ndikimin e pasioneve tona mbi mendimin, por një, që tregon ndikimin e mendimit mbi mendimin. Paragjykimi, sipas Descartes, rrjedh nga fakti se ne nuk jemi vetëm qenie menduese. Parimi i iluzionit buron nga trupi. Ideja e Kantit është se mendimi i kulluar bie në një iluzion, i cili është i brendshëm. Andaj quhet “dukuri transhendentale”^(67), iluzion transhendental e jo iluzion empirik. Është arsyeja çka krijon iluzionin në të cilin bie. Kësisoj nuk mund të zhduket kurrë. Duhet vetëm të parandalojmë mashtrimin e saj. Ky iluzion i përket natyrës së arsyes. Dialektika është lëvizja e iluzionit transhendental dhe ndërgjegjësimi për këtë iluzion njëkohësisht. Vërtetë, një pikë kthese e filozofisë. Ai shpall se doktrina e së vërtetës duhet të riformulohet tërësisht. Racionalistët e shekullit të 17-të mendojnë se mendimi në vetvete, nga natyra, është në të drejtë, i dhënë pas së vërtetës, dëshira për të vërtetën (shih Descartes, Malebranche). Ata e interpretojnë gabimin si një fakt të thjeshtë. Sepse ne nuk jemi qenie vetëm që mendojmë, gabojmë. Metoda shërben për të lidhur natyrën njerëzore me natyrën e mendimit. Doktrina e së vërtetës apelon krijimin e një metode.
Për Kantin nuk mjafton metoda, problemi ka ndryshuar tërësisht. Duhet të pyesim nëse Kant ka shkuar deri në fund të pasojave. Në çdo rast, ai vë re se e vërteta cilëson problemet. Iluzioni shtyn mendimin të shtrojë probleme të gabuara. Në çdo pikë ka një shkëputje nga racionalizmin klasik. Ky parim gjendet edhe te autorë të tjerë, duke treguar se nuk është një doktrinë. Për Spinozën, e vërteta është në vetvete e vërtetë. Gabimi nuk ka asgjë pozitive. Te Zoti çdo ide është e vërtetë. Mendimi, për Kantin, nuk është i drejtë nga natyra. Por a nuk na tregojnë të gjithë filozofët në një mënyrë apo një tjetër dobësitë e racionalistëve? (Shih Kapitullin e 8-të te Republika e Platonit). Tema e Platonit është “shpirti i pavetëdijshëm”.^(68) A nuk gjejmë aty më shumë sesa konceptin e thjeshtë të gabimit? ‘Mania’^(69) e presokratikëve është diçka krejt tjetër nga fakti i të gabuarit. Platoni kërkon ‘paideia’^(70): mendimi duhet fillimisht të vendoset në një rajon, një fushë, ku ekziston e vërteta. Larg nga gjetja e prirjes së tij, natyrës së tij spontane, mendimi nis e mbingarkohet e forca kthehet në domosdoshmëri këtu. Racionalistët pretendojnë se mendimi ka një lidhje me të vërtetën. Tek Platoni, ftohemi të mendojmë në terma ekzistencialë (situata e shpirtit të ndërgjegjshëm).
______________________
^(67) Kritika e arsyes së kulluar, B352.
^(68) Libri X i Republikës argumenton se filozofia është e vetmja kurë për injorancën: [një qenie njerëzore] do të jetë në gjendje, duke marrë parasysh natyrën e shpirtit, të arsyetojë se cila jetë është e mirë dhe cila është e keqe dhe të zgjedhi në përputhje me rrethanat, duke e quajtur të keqe një jetë, që e bën shpirtin të padrejtë, e të mirë, nëse e bën shpirtin të drejtë, duke injoruar gjithçka tjetër” (618d-e). Si edhe, për shembull, alegoria e shpellës së Platonit, ku edukimi i shpirtrave injorantë mund të arrihet vetëm duke ridrejtuar "të gjithë shpirtin", i cili "mëson të durojë" dijen.
^(69) Meqenëse kjo pjesë ka të bëjë me Platonin, ka të ngjarë që kjo të jetë një referencë për Phaedrus 244a-245a, ku mania, çmenduria, diskutohet shkurt: "Sipas dëshmisë së të lashtëve, çmenduria hyjnore është shumë më e shkëlqyer se sa të kuptuarit e thjeshtë njerëzor".
^(70) Edukimi i një anëtari ideal të polisit.
"Ata thjesht ndaluan së besuari tek sistemi që ngritën."
I'm sorry for speaking English but I figured this would be the best way to ask my question in a clear and concise manner.
My main question is why the phrase "së besuari" is being used instead of "duke besuar" or "të besojnë". I've seen this sort of construct before "së foluri", "së punuari" etc.
Can someone explain to me in which circumstances you use this form? Is there also a case version that uses "i" "e" "të" instead of "së"?
Përshëndetje r/shqip,
Shpresoj mos t'ju vijë keq që u regjistrova në reddit për të promovuar romanin tim të parë të botuar për cilindo që mund të ketë dëshirë ta lexojë.
Romani është botuar muajin e kaluar në bashkëpunim me shtëpinë botuese "Muzgu", me titull "Imja" dhe është një histori e rrëfyer nga personazhi kryesor, një djalë i ri, pasi punësohet në një kompani call-center me bursa. Rrëfimi ka tone romantike meqë vërtitet rreth marrëdhënies me një vajzë që personazhi njeh në kompani, pavarësisht se nuk është një histori e mirëfilltë dashurie. Gjinia në të cilën do ta kategorizoja romanin do të ishte realiste.
Diçka që do ta veçoja nga ky botim që mund të jetë me interes veçanërisht për r/shqip, do të ishte fjalori i përdorur nga rrëfyesi, i cili, pavarësisht se është normal në nisje, me zhvillimin e ngjarjeve, fillon e bëhet gjithmonë e më shqip, duke shmangur huazime që do të ishin të zakonshme për bashkëbisedimin modern; për arsye brenda rrëfimit që kanë të bëjnë me ndjenjat e personazhit rrëfyes. Sigurisht kjo gjë nuk vlen për dialogun midis personazheve, për të cilat jam munduar t'i bëj të ngjajnë sa më të vërteta e të përditshme.
Nëse dikush ka interes, jam i gatshëm t'u përgjigjem pyetjeve që mund të keni. Për momentin kopje të librit mund të gjenden në Tiranë nëpër libraritë Tiranabook pranë sheshit Wilson, Art's pranë bulevardit Zogu i I, dhe Sara pranë gjimnazit Partizani. Së shpejti mund të ketë edhe në site online.
Në postim po bashkëngjis kopertinën e romanit.
Faleminderit për vëmendjen,
Autori, Alban Dano
P.S.: Po shtoj më poshtë location në Google Maps, si dhe faqe online nëse kanë, të librarive ku mund të gjendet libri.
Tiranabook: https://maps.app.goo.gl/LPU6qU54MgqnjNtR7
Instagram: https://www.instagram.com/tiranabook
Librari Art's: https://maps.app.goo.gl/5UKWP9sgGH13yenm9
Instagram: https://www.instagram.com/librari.arts
Librari Sara: https://maps.app.goo.gl/EbRoKn4hQ74a7VKq5
Ngjitur me Piceri Stacioni
Jam shqiptar, po jam lindur e rritur jashtë Shqipërisë. Doja t'ju bëja një pyetje rreth një kohe të mënyrës dëshirore, e cila në jetën e përditshme, kur familjarët e mi flasin, nuk e ndesh asnjëherë. E kam llafin për të kryeren e thjeshtë të mënyrës dëshirore. Qysh përdoret? Më bëni dot ca shembulla, se nuk më vjen në mendje si mund të jetë kur përdoret. Lartë imazhin. Faleminderit!
Kush nga ju luan(futbollfantasy) lojen me te famshme per te testuar njohurite e futbollit dhe njohurite si menaxher, serieafantasy. com e cila organizohet nga kampionati italian serie-a. Duke pare se per pak dit fillone kampionatet e futbollit me te rendesishme ne bote, kam krijuar ligen time ku mundeni te bashkoheni dhe ju, kush deshiron te behet pjese e liges kodi isht r64cvs34 Po ashtu per pyetje rreth lojes futboll fantasy dhe diskutime mund te na shkruani ne grupin e telegram me emer FutbollFantasyShqip
I asked my grandmother what is ‘student’ for Albanian. She answered ‘zanës’. I said that I couldn’t find such a word on internet and she said maybe it’s ‘nzanës’. I asked if ‘studenti’ is the correct word but she said ‘no, it’s macedonian’. She speaks Gega but she remembers this word from 1950’s. So I want to ask if any of you guys has heard this word before? Faleminderit!
Vleresim per Fakultetin e Gjuheve te Huaja te Universitetit te Tiranes . Te dashur miq deshiroj qe t'ju tregoj per 3 vitet e mia ne FGJH. Fakulteti i Gjuhëve të Huaja te Universitetit të Tiranës eshte nje nga fakultetet me te mira ne mendimin tim , nje ambjent miqesor, vertet shume miqesor dhe profesional, me pedagog te mrekullueshëm . Mua me kane pelqyer perhere : letersia, letersia amerikane , historia e Amerikes , sociolinguistics , shprehimi komunikimi dhe PR ( public relations ) . Une perhere kam dhene maksimumin tim ne cdo lende dhe ka pasur lende qe çohesha ne 3 te nates per te lexuar disa detaje te rendsishme etc Ne vitin e dyte une fitova nje tablet nga Universiteti ne konkursin per video -editime dhe u ndjeva shume krenare dhe i vlersuar pasi video editimet i kam pasjon sinqerisht dhe ai tablet eshte nje trophy per mua. Kam qene pjesmarres edhe ne shume aktivitete te bukura dhe edukative te organizuara ne FGJH. Si student une i pelqeja vertet shume oret e mesimit ndaj isha perhere korrekt ne vijim Vlersim per te gjithe Pedagoget qe kontribuan me përkushtim,profesionalizëm te larte e devotshmeri ne diplomimin tim,por dhe per stafin e Universitetit te Gjuheve te Huaja ne tërësi .Sinqerisht ju them se une kam vertete shume respekt dhe u jam mirnjohës per te gjithe kohet e bukura te periudhës 3 vjeçare te studimit.
Mirëdita të gjithëve, kam një pyetje në lidhje me emigracionin në Shqipëri. Po shkruaj këtë mesazh duke përdorur google translate, kërkoj falje paraprakisht për çdo gabim gramatikor. Nëse ka ndonjë avokat në këtë faqe për t'iu përgjigjur pyetjes sime. Situata ime është si më poshtë: Kam takuar të dashurin tim shqiptar dy vite më parë gjatë pushimeve në Itali. Që atëherë jemi bashkë. Unë jetoj në Mbretërinë e Bashkuar. Ai jeton në Tiranë. Takohemi çdo 2-3 muaj, ose vij në Tiranë ose shkojmë diku në Shengen. Dua të shkoj në Shqipëri për të qenë me të. Ne e konsideruam atë të transferohej në Britaninë e Madhe, por ai ka një situatë të mirë financiare në Shqipëri dhe nuk dëshiron të largohet dhe nuk e fajësoj. Unë jam një inxhinier IT dhe punoj nga shtëpia, mund të punoj nga kudo, kështu që paratë nuk janë problem. Opsioni për t'u bashkuar me të në Shqipëri përmes martesës nuk është i mundur, jemi të dy burra. Jemi shumë diskrete kur jemi në Shqipëri. Pyetja ime është: Unë kam dy pasaporta, një britanike, një evropiane, të dyja më lejojnë të qëndroj në Shqipëri 90 ditë. A mund të qëndroj ligjërisht në Shqipëri më gjatë duke hyrë në pasaportën time britanike, duke qëndruar për gati 90 ditë, të largohem nga Shqipëria, pastaj të rihyj disa ditë më vonë me pasaportën time tjetër evropiane, e cila do të më japë 90 ditë të reja? Faleminderit shumë për përgjigjen, dhe respekt 🙏🏻🇦🇱❤️
MICHEL FOUCAULT: Shpesh thuhet se muzika bashkëkohore ka dalë nga shinat; se ka patur një fat të çuditshëm; se ka arritur një nivel kompleksiteti, i cili e bën të paarritshme; se teknikat e saj e kanë vënë në rrugë, që e çojnë gjithnjë e më larg. Por përkundrazi, ajo që më bie në sy është shumëllojshmëria e lidhjeve dhe marrëdhënieve midis muzikës dhe të gjithë elementeve të tjerë të kulturës. Kjo është e dukshme në disa mënyra. Nga njëra anë, muzika ka qenë shumë më e ndjeshme ndaj ndryshimeve teknologjike, shumë më e lidhur ngushtë me to sesa shumica e arteve të tjera (me përjashtim ndoshta të kinemasë). Nga ana tjetër, evolucioni i këtyre muzikave pas Debussy-s apo Stravinsky-t paraqet korrelacione të jashtëzakonshme me evolucionin e pikturës. Për më tepër, problemet teorike, që muzika ka ngritur për veten e saj, mënyra në të cilën ajo ka reflektuar mbi gjuhën e saj, strukturat dhe materialin e saj, varen nga një pyetje që, besoj, ka përfshirë të gjithë shekullin e njëzetë: pyetja e “formës”, e cila ishte ajo e Cézanne-it apo kubistëve, e Schonberg-ut, e gjithashtu ajo e formalistëve rusë apo e Shkollës së Pragës.
Nuk besoj se duhet të pyesim: me muzikën në këtë largësi, si mund ta rikapim apo rikthejmë atë? Por më tepër: kjo muzikë, që është kaq afër, kaq e lidhur ngushtë me gjithë kulturën tonë, si ndodh që e ndiejmë, si të thuash, të projektuar larg e të vendosur në një distancë pothuajse të patejkalueshme?
PIERRE BOULEZ: A është “qarku” i muzikës bashkëkohore aq i ndryshëm nga “qarqet” e ndryshme, që përdorin muzika simfonike, muzika e dhomës, opera, muzika baroke, të gjitha qarket aq të ndara, aq të specializuara, sa është e mundur të pyesësh nëse vërtet ka një kulturë të përgjithshme? Njohja përmes regjistrimeve duhet, në parim, të rrëzojë ato mure, nevoja ekonomike e të cilave është e kuptueshme, por vihet re se, përkundrazi, regjistrimet riforcojnë specializimin e publikut si dhe të interpretuesve. Në organizimin e koncerteve ose prodhimeve të tjera, forcat, në të cilat mbështeten llojet e ndryshme të muzikës, përjashtojnë pak a shumë një organizim të përbashkët, madje edhe polivalencën. Repertori klasik ose romantik nënkupton një format të standardizuar, që priret të përfshijë përjashtime nga ky rregull vetëm nëse ekonomia e tërësisë nuk prishet nga to, muzika baroke domosdoshmërisht nënkupton jo vetëm një grup të kufizuar, por instrumente që përputhen me muzikën e luajtur, muzikantë, të cilët kanë përvetësuar njohuri speciale të interpretimit, bazuar në studime të teksteve dhe veprave teorike të së kaluarës. Muzika bashkëkohore nënkupton një qasje, që përfshin teknika të reja instrumentale, shenjime të reja, një aftësi për t'u përshtatur me situata të reja interpretimi. Dikush mund ta vazhdojë këtë enumeracion e të tregojë kështu vështirësitë për tu kapërcyer në kalimin nga një fushë te tjetra: vështirësitë e organizimit, e vendosjes së vetes në një tjetër kontekst, për të mos përmendur vështirësitë e përshtatjes së vendeve për këto apo ato lloje performancash. Kësisoj, ekziston një prirje për të formuar një shoqëri të madhe a të vogël për secilën kategori muzikore, për të krijuar një qark të rrezikshëm të mbyllur në këtë shoqëri, në muzikën dhe interpretuesit e saj. Muzika bashkëkohore nuk i shpëton dot këtij zhvillimi; edhe nëse shifrat e pjesëmarrjes së saj janë proporcionalisht të ulëta, ajo nuk i shpëton të metave të shoqërisë muzikore në përgjithësi: ajo ka vendet e saj, takimet, yjet, snobizmat, rivalitetet e saj, ekskluzivitetet e saj; ashtu si shoqëria tjetër, ajo ka vlerat e saja të tregut, kuotat, statistikat e saja. Rrathët e ndryshëm të muzikës, nëse s’janë të Dantes, gjithsesi zbulojnë një sistem burgosjeje, ku shumica mbahen lehtësisht, por kufizimet e të cilëve, përkundrazi, i çjerrin dhimbshëm të tjerët.
MICHEL FOUCAULT: Duhet marrë parasysh fakti se për një kohë të gjatë muzika ka qenë e lidhur me ritet shoqërore dhe e unifikuar prej tyre: muzika fetare, muzika e dhomës; në shekullin e nëntëmbëdhjetë, lidhja midis muzikës dhe prodhimit teatror në opera (pa përmendur domethëniet politike apo kulturore, që këto të fundit kishin në Gjermani ose në Itali) ishte gjithashtu një faktor integrues.
Besoj se nuk mund të flitet për “izolimin kulturor” të muzikës bashkëkohore pa korrigjuar shpejt atë, që është thënë, nëpërmjet mendimit për qarqet e tjera të muzikës,
Me rock-un, për shembull, has një fenomen krejtësisht të kundërt. Jo vetëm që muzika rock (shumë më shumë se jazz-i) është një pjesë e rëndësishme e jetës së shumë njerëzve, por është një iniciator kulturor: të pëlqesh rock-un, të pëlqesh një lloj të caktuar të rock-ut në vend të një tjetri, është gjithashtu një mënyrë jetese, një mënyrë reagimi; është një tërësi shijesh dhe qëndrimesh.
Rock-u ofron mundësinë e një marrëdhënieje që është intensive, e fortë, e gjallë, “dramatike” (për aq sa rock-u e paraqet veten si spektakël, sa dëgjimi i tij është një ngjarje e për aq sa prodhohet në skenë), me një muzikë, e cila është e varfër vetë, por përmes së cilës dëgjuesi afirmon veten; teksa ekziston një marrëdhënie e brishtë, e largët, e inkubuar, problematike me muzikën erudite, nga e cila publiku i kultivuar ndihet i përjashtuar.
Nuk mund të flitet për një marrëdhënie të vetme të kulturës bashkëkohore me muzikën në përgjithësi, por për një tolerancë, pak a shumë dashamirëse, ndaj një pluraliteti muzikash. Secilës i jepet “e drejta” për ekzistencë e kjo e drejtë perceptohet si një barazi vlerash. Secila vlen po aq sa grupi që e praktikon ose e njeh atë.
PIERRE BOULEZ: A do ta zgjidhë problemin të folurit për muzikat në shumës e mburrja me eklekticizmin ekumenik? Përkundrazi, duket se kjo thjesht e hedh tutje atë—siç entuziastët e ndonjë shoqërie të avancuar liberale bëjnë. Të gjitha muzikat janë të mira, të gjitha muzikat janë të bukura. Ah! Pluralizmi! Nuk ka si ai për kurimin e moskuptimit. Duajeni, secili nga ju në cepin tuaj, e secili do të duajë të tjerët. Jini liberalë, jini bujarë ndaj shijeve të të tjerëve, dhe ata do të jenë bujarë ndaj tuajave. Gjithçka është e mirë, asgjë nuk është e keqe; nuk ka vlera, por të gjithë janë të lumtur. Ky diskurs, për aq çlirues sa dëshiron të jetë, përkundrazi, forcon getot, ngushëllon ndërgjegjen e qartë të qenies në geto, veçanërisht nëse herë pas here vizitohen getot e të tjerëve. Ekonomia është aty për të na kujtuar, në rast se humbasim në këtë utopi të shpëlarë: ka muzikë, që sjell para e që ekziston për përfitim tregtar; ka muzikë, që kushton diçka, koncepti i së cilës nuk ka të bëjë fare me përfitimin. Asnjë liberalizëm nuk do ta fshijë këtë dallim.
MICHEL FOUCAULT: Kam përshtypjen se shumë prej elementeve, të cilët supozohet se ofrojnë të drejtën ndaj muzikës, në të vërtetë varfërojnë marrëdhënien tonë me të. Këtu funksionon një mekanizëm sasior. Një rrallinë marrëdhëniesh me muzikën mund të ruajë aftësinë për të zgjedhur atë, që dëgjon, e kështu një fleksibilitet në dëgjim. Por sa më e shpeshtë të jetë kjo marrëdhënie (radio, disqe, kaseta), aq më shumë krijohen njohje të zakonshme; kristalizohen zakonet; më e shpeshta bëhet më e pranueshme, dhe shpejt e vetmja gjë e perceptueshme. Ajo prodhon një "gjurmim" siç thonë neurologët. Qartazi, ligjet e tregut do të zbatohen me lehtësi ndaj këtij mekanizëm të thjeshtë. Çka vihet në dispozicion të publikut, është çka publiku dëgjon. E, meqë i ofrohet, çka publiku gjen veten duke dëgjuar, në të vërtetë, forcon një shije të caktuar, nënvizon kufijtë e një kapaciteti dëgjimi të mirë-përcaktuar, përcakton gjithnjë e më ekskluzivisht një skemë për dëgjim. Muzika bën mirë ta përmbushi këtë pritshmëri, etj. Pra, prodhimet tregtare, kritikët, koncertet, gjithçka, që rrit kontaktin e publikut me muzikën, rrezikon të bëjë perceptimin e së resë më të vështirë.
Sigurisht që procesi nuk është i njëkuptimshëm. Sigurisht që rritja e njohjes me muzikën gjithashtu zgjeron kapacitetin dëgjimor dhe ofron qasje të mundshme dalluese, por ky fenomen rrezikon të jetë vetëm anësor; në çdo rast duhet të mbetet dytësor ndaj ndikimit kryesor të përvojës, nëse nuk ka ndonjë përpjekje të vërtetë për të devijuar nga të zakonshmet.
Vetëkuptohet se nuk jam në favor të rrallimit të marrëdhënies me muzikën, por duhet kuptuar se përditshmëria e kësaj marrëdhënieje, me të gjitha interesat ekonomike, të cilat mahen te ajo, mund të ketë këtë efekt paradoksal të ngurtësimit të traditës.
Nuk është çështje e rrallimit të qasjes ndaj muzikës, por e shndërrimit të shfaqjeve të saj të shpeshta më pak të përkushtuara ndaj zakoneve dhe njohjeve të zakonshme.
PIERRE BOULEZ: Duhet të theksojmë se jo vetëm ka një fokusim te e kaluara, por edhe te e kaluara në të kaluarën, për sa i përket interpretuesit. Dhe, sigurisht, kështu arrihet ekstaza duke dëgjuar interpretimin e një vepre klasike nga një interpretues që është zhdukur dekada më parë; por ekstaza do të arrijë kulmet orgazmike kur i referohemi një interpretimi të 20 korrikut 1947 ose 30 dhjetorit 1938. Mund të vërehet se një pseudo-kulturë dokumentimi është duke u formuar, bazuar në orën e shkëlqimit e çastit arratisës, që na kujton njëherazi brishtësinë e qëndrueshmërinë e interpretuesit të amshuar, duke rivalizuar tani përjetësinë e kryeveprës. Të gjitha misteret e Mantelit të Torinos, të gjitha fuqitë e magjisë moderne, ç’tjetër alibi mund të dëshirohet për riprodhimin në vend të prodhimit real? Moderniteti vetë është ky superioritet teknik ndaj epokave të kaluara në aftësinë për të rikrijuar ngjarjen. Ah! Sikur të kishim vetëm performancën e parë të të Nëntës, madje —sidomos—me të gjitha të metat e saj, ose sikur të mund të bënim dallimin e këndshëm të versioneve të Pragës e Vienës së Don Giovanni-t të Mozart-it… Zhgualli historizues mbyt ata që e mbajnë atë, i shtyp ata në një ngurtësi asfiksuese; ajri mefitik, që ata thihin, vazhdimisht dobëson organizmin e tyre në lidhje me aventurën bashkëkohore. E imagjinoj Fidelio-n të lumtur tek prehet në burgun e tij, ose përsëri mendoj për shpellën e Platonit: një qytetërim i hijesh e i mugët.
MICHEL FOUCAULT: Sigurisht që dëgjimi i muzikës bëhet më i vështirë teksa kompozimi çlirohet nga çdo lloj skeme, sinjali, gjurme të perceptueshme të një strukturë ripërsëritëse.
Në muzikën klasike, ka njëfarë transparence nga kompozimi te dëgjimi. Dhe edhe nëse shumë veçori kompozicionale te Bach-ut ose Beethoven-it nuk janë të njohura nga shumica e dëgjuesve, gjithmonë ka veçori të tjera, të rëndësishme, që janë të prekshme për ta. Por muzika bashkëkohore, duke u përpjekur të bëjë secilin prej elementeve të saj një ngjarje unike, e bën të vështirë çdo kapje ose njohje nga dëgjuesi.
PIERRE BOULEZ: A ka me të vërtetë vetëm mungesë vëmendjeje, indiferencë nga ana e dëgjuesit ndaj muzikës bashkëkohore? A nuk mund të jenë ankesat e shprehura shpesh për shkak të dembelizmit, inercisë, ndjenjës së këndshme të qëndrimit në territor të njohur? Berg shkroi, tashmë gjysmë shekulli më parë, një tekst të titulluar "Pse është i vështirë kuptimi i muzikës së Schonberg-ut?”. Vështirësitë, që ai përshkroi atëherë, janë pothuajse të njëjtat, që dëgjojmë tani. A do të kishin qenë gjithmonë të njëjta? Ndoshta, çdo risi mavijos ndjesitë e atyre, që nuk janë mësuar me të. Por është e besueshme se në ditët e sotme komunikimi i një vepre me një publik paraqet disa vështirësi shumë specifike. Në muzikën klasike dhe romantike, që përbën burimin kryesor të repertorit të njohur, ka skema, të cilave i bindemi, të cilat mund t'i ndjekim pavarësisht nga vepra vetë, ose, më saktë, që vepra duhet domosdoshmërisht të shfaqë. Lëvizjet e një simfonie janë të përcaktuara në formën dhe karakterin e tyre, madje edhe në jetën e tyre ritmike; ato janë të dallueshme nga njëra-tjetra, shumicën e kohës të ndara nga një pauzë, ndonjëherë të lidhura nga një kalim, që mund të vërehet. Fjalori vetë bazohet në akorde të “klasifikuara”, të emërtuara mirë: nuk ke nevojë t'i analizosh për të ditur çfarë janë dhe çfarë funksioni kanë. Ato kanë efikasitetin dhe sigurinë e sinjaleve; përsëriten nga një pjesë në tjetrën, gjithmonë duke marrë të njëjtën pamje e të njëjtat funksione. Gradualisht, këto elemente ngushëlluese janë zhdukur nga muzika “serioze”. Evolucioni ka shkuar kah rinovimit gjithnjë më radikal, si në formën e veprave ashtu edhe në gjuhën e tyre. Veprat muzikore kanë anuar drejt kthimit në ngjarje unike, të cilat kanë parardhës, por nuk janë të reduktueshme në asnjë skemë udhëzuese të pranuar, a priori, nga të gjithë; kjo krijon, sigurisht, një pengesë për kuptimin e menjëhershëm. Dëgjuesit i kërkohet të familjarizohet me rrjedhën e veprës e ta dëgjojë atë disa herë. Kur rrjedha e veprës është e njohur, kuptimi i veprës, perceptimi i asaj që dëshiron të shprehë, mund të gjejë një terren të favorshëm për të lulëzuar. Gjasat janë gjithnjë e më të pakëta që takimi i parë të ndezë përjetimin e njohjen. Mund të ketë lidhje spontane me të, përmes forcës së mesazhit, cilësisë së shkrimit, bukurisë së tingullit, lexueshmërisë së shenjave, por kuptimi i thellë mund të vijë vetëm nga dëgjimi i përsëritur, nga rimarrja e rrjedhës së veprës, duke zënë kjo përsëritje vendin e një skeme të pranuar siç praktikohej më parë.
Skemat—e fjalorit, formës—e evakuuara nga çka quhet muzikë serioze (ndonjëherë muzikë e mësuar) kanë gjetur strehë në disa forma popullore, në objektet e konsumit muzikor. Atje, ende krijohet sipas gjinive, tipologjive të pranuara.
Konservatorizmi nuk gjendet domosdoshmërisht aty, ku pritet: është e pamohueshme se njëfarë konservatorizmi i formës e gjuhës është në thelb të të gjitha prodhimeve komerciale të adoptuara me entuziazëm të madh nga breza, që duan të jenë çdo gjë përveçse konservatorë. Është një paradoks i ditëve tona që protestat e luajtura apo të kënduara transmetohen nëpërmjet një fjalori lehtësisht të nënshtrueshëm, i cili s’dështon ta bëjë veten të njohur: suksesi tregtar evakuon protestën.
MICHEL FOUCAULT: Dhe ndoshta në këtë pikë ka një zhvillim ndarës mes muzikës e pikturës në shekullin e njëzetë. Piktura, që nga Cézanne, është prirut të bëjë të dukshme vetë aktin e pikturimit: akti bëhet i dukshëm, insistues, përfundimisht i pranishëm në tablo, qoftë nga përdorimi i shenjave elementare, apo edhe nga gjurmët e dinamikës së vet. Muzika bashkëkohore, përkundrazi, i ofron dëgjimit të saj vetëm sipërfaqen e jashtme të kompozimit.
Kësisoj, ka diçka të vështirë e imponuese në dëgjimin e kësaj muzike. Andaj fakti se çdo dëgjim paraqitet si një ngjarje të cilën dëgjuesi e ndjek e të cilën ai duhet ta pranojë. Nuk ka shenja, të cilat i lejojnë atij ta presë dhe ta njohë. Ai e dëgjon tek ndodh. Ky është lloj shumë i vështirë i vëmendjes, i cili është në kundërshtim me njohjet e thurura nga dëgjimi i përsëritur i muzikës klasike.
Izolimi kulturor i muzikës sot nuk është thjesht pasojë e pedagogjisë apo përhapjes së mangët. Do të ishte e lehtë të ankoheshim për konservatorët apo kompanitë diskografike. Gjërat janë më serioze.
Muzika bashkëkohore i detyrohet kësaj situate unike vetë kompozimit të saj. Në këtë kuptim, ajo është e vullnetshme. Nuk është një muzikë, e cila përpiqet të jetë e njohur; është krijuar për të ruajtur risinë e saj. Ndokush mund ta përsërisi, por ajo nuk përsëritet vetë. Në këtë kuptim, nuk mund të kthehemi tek ajo si tek një objekt. Ajo gjithmonë shfaqet në kufij.
PIERRE BOULEZ: Duke qenë se dëshiron të jetë në një situatë të përhershme zbulimi—fusha të reja ndjeshmërie, eksperimentime me materiale të reja—a është e dënuar muzika bashkëkohore të mbetet një Kamchatka (Baudelaire, Sainte-Beuve, ju kujtohet?) e rezervuar për kureshtinë e rrallë të eksploruesve të paktë? Është e jashtëzakonshme se si dëgjuesit më të përmbajtur janë ata, të cilët kanë fituar kulturën e tyre muzikore ekskluzivisht në dyqanet e së kaluarës, madje të një të kaluare të caktuar; dhe më të hapurit—vetëm sepse janë më injorantët?—janë dëgjuesit me një interes të vazhdueshëm te mjetet e tjera të shprehjes, veçanërisht artet plastike. Të “huajt” më të mirëpritës? Një lidhje e rrezikshme, që do të prirej të vërtetonte se muzika aktuale do të shkëputej nga kultura e vërtetë muzikore për të kaluar në një fushë më të gjerë dhe më të vagullt, ku amatorizmi do të mbizotëronte në gjykimin kritik ashtu si edhe në krijim. Mos e quani atë “muzikë”—atëherë jemi të gatshëm t'ju lëmë lodrën; kjo është në juridiksionin e një vlerësimi tjetër, që nuk ka të bëjë me vlerësimin, të cilin ia rezervojmë muzikës së vërtetë, muzikës së mjeshtrave. Atëherë ky argument është bërë dhe, në naivitetin e tij arrogant, i afrohet një të vërtete të parefuzueshme. Gjykimi dhe shija janë të burgosura nga kategoritë, nga skemat e paracaktuara, të cilave iu referohen me çdo kusht. Jo, se dallimi, siç duan të na bëjnë të besojmë, është midis një aristokracie të ndjenjave, një fisnikërie të shprehjes e një zanati të rastësishëm të bazuar në eksperimentim: mendimi kundër mjeteve. Është, më tepër, çështje e një dëgjimi, i cili nuk mund të ndryshohet apo të përshtatet me mënyra të tjera të shpikjes së muzikës. Nuk do të predikoj në favor të një ekumenizmi të muzikave, i cili më duket vetëm një estetikë supermarketi, një demagogji, që s’guxon të përmendë emrin e vet e që zbukurohet me qëllime të mira për të maskuar mjerimin e kompromisit të saj. Për më tepër, nuk i hedh poshtë kërkesat për cilësi në tingull si edhe në kompozim: agresioni dhe provokimi, bricolage dhe mashtrimi janë vetëm paliativë të parëndësishëm dhe të padëmshëm. Jam plotësisht i vetëdijshëm–falë shumë përvojave, të cilat nuk mund të ishin më të drejtpërdrejta–se, përtej një kompleksiteti të caktuar, perceptimi gjendet i paorientuar në kaos të ngatërruar e të pashpresë, se bëhet i mërzitshëm e heq dorë. Kjo do të thotë se mund të mbaj qendrimet e mia kritike dhe se miratimi im nuk rrjedh automatikisht nga vetë fakti i "bashkëkohësisë". Disa ndryshime të dëgjimit tashmë po ndodhin, keq për të thënë të vërtetën, përtej kufijve të veçantë historikë. Nuk dëgjohet muzikëa barok–sidomos veprat më të panjohura–siç dëgjohet Wagner-i apo Strauss-i; nuk dëgjohet polifonia e Ars Nova-s siç dëgjon Debussyn ose Ravelin. Por në këtë rast të fundit, sa dëgjues janë të gatshëm të ndryshojnë "mënyrën e qenies", thënë muzikalisht? Dhe megjithatë, në mënyrë që kultura muzikore, e gjithë kultura muzikore, të jetë e asimilueshme, duhet vetëm kjo përshtatje me kriteret dhe me konventat, të cilat shpikja i përpilon sipas momentit historik, që zë. Kjo frymëmarrje e madhe e epokave është në të kundërtën e ekstremit të gulçeve astmatike, që fanatikët na bëjnë të dëgjojmë prej reflektimeve spektrale të së kaluarës në një pasqyrë të njollosur. Një kulturë farkëtohet, ruhet e transmetohet në një aventurë me dy fytyra: herë brutalitet, përpjekje, trazirë; herë meditim, mosdhunë, heshtje. Çfarëdolloj forme, që aventura mund të marrë—më e habitshmja nuk është gjithmonë më e zhurmshmja, por më e zhurmshmja nuk është gjithmonë më sipërfaqësorja—, injorimi është i padobishëm e akoma më i padobishëm është izolimi i saj. Mund të shkosh deri në thënien se ndoshta ka periudha të pakëndshme, kur përkimi i shpikjes dhe konventës është më i vështirë, kur ndonjë aspekt i shpikjes duket se absolutisht tejkalon atë, që mund të tolerojmë apo të thithim "arsyetueshëm"; dhe se ka periudha të tjera, kur gjërat bien në një rend më shpejt të arritshëm. Marrëdhëniet mes të gjitha këtyre fenomeneve—individuale dhe kolektive—janë kaq komplekse sa është e pamundur të aplikosh paralelizma të rrepta apo grupime për to. Tundimi do të ishte më tepër për të thënë: zotërinj, vini bastet tuaja, dhe për pjesën tjetër, besoni në air du temps. Por, ju lutem, luani! Luani! Përndryshe, ç’sekretim i pafundëm mërzie!